کم خونی یک اختلال خونی شایع است که زندگی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که خون شما گلبولهای قرمز سالم یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن، نداشته باشد. این باعث میشود که شما احساس خستگی، ضعف و تنگی نفس کنید. در این مطلب از سلامت باشیم توضیح خواهیم داد که کم خونی چیست، چه چیزی باعث آن میشود و چگونه علائم آن را تشخیص دهیم.
کم خونی چیست؟
یکی از مهم‌ترین عوارض تاثیر گذار بر زندگی هر انسان کم خونی است و زمانی ایجاد میشود که خون شما مقدار کمتر از حد طبیعی گلبولهای قرمز سالم یا هموگلوبین تولید می‌کند.
گلبولهای قرمز خون، سلول‌هایی هستند که اکسیژن را از ریه‌ها به تمام قسمت‌های بدن حمل می‌کنند. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبولهای قرمز یافت میشود و به اکسیژن متصل میشود و به خون رنگ قرمز می‌دهد.
اگر کم خونی دارید، بدن شما خون غنی از اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. کمبود اکسیژن می‌تواند بر عملکرد اندام‌ها و بافت‌های شما تأثیر بگذارد و علائم مختلفی ایجاد کند.
بهتر است بدانید که کم خونی انواع و علل مختلفی دارد. برخی از رایج‌ترین این اختلال در بدن عبارتند از:
- کم خونی ناشی از فقر آهن: این شایع‌ترین نوع کم خونی است. زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما آهن کافی برای ساخت هموگلوبین نداشته باشد. آهن یک ماده معدنی است که از غذا یا مکمل‌ها دریافت میشود. برای تولید گلبولهای قرمز و هموگلوبین ضروری است. کم خونی فقر آهن می‌تواند ناشی از از دست دادن خون، رژیم غذایی نامناسب، بارداری یا سایر شرایطی باشد که بر جذب یا مصرف آهن تاثیر می‌گذارند.
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین: این نوع کم خونی زمانی رخ می‌دهد که بدن ویتامین کافی برای ساخت گلبولهای قرمز یا هموگلوبین ندارد. رایج‌ترین ویتامین‌های درگیر، ویتامین B12 و فولات هستند. این ویتامین‌ها از غذا یا مکمل‌ها نیز به دست می‌آیند. آنها برای سنتز DNA و بلوغ گلبولهای قرمز خون مورد نیاز هستند. کم خونی ناشی از کمبود ویتامین می‌تواند ناشی از رژیم غذایی نامناسب، سوء جذب، کم خونی خطرناک یا سایر شرایطی باشد که بر متابولیسم یا مصرف ویتامین تأثیر می‌گذارد.
- کم خونی آپلاستیک: این نوع کم خونی زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان شما گلبولهای قرمز یا سایر سلول‌های خونی کافی تولید نکند. مغز استخوان بافت نرم درون استخوان‌های شماست که سلول‌های خونی را می‌سازد. کم خونی آپلاستیک می‌تواند ناشی از عفونت‌ها، داروها، تشعشعات، مواد شیمیایی، بیماری‌های خودایمنی یا اختلالات ژنتیکی باشد که به مغز استخوان آسیب می‌زند یا از بین می‌برد.
- کم خونی همولیتیک: این نوع کم خونی زمانی رخ می‌دهد که گلبولهای قرمز خون، سریع‌تر از آن که توسط مغز استخوان جایگزین شوند، از بین می‌روند. این می‌تواند ناشی از شرایط ارثی یا اکتسابی باشد که بر ساختار یا عملکرد گلبولهای قرمز یا هموگلوبین تأثیر می‌گذارد، مانند کم خونی داسی شکل، تالاسمی، کمبود گلوکز-6-فسفات دهیدروژناز، کم خونی همولیتیک خودایمنی، یا همولیز مکانیکی.
علائم کم خونی چیست؟
علائم کم خونی به نوع، علت، شدت و مدت زمان بیماری بستگی دارد. برخی از افراد ممکن است علائم خفیف یا اصلاً نداشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است علائم شدید یا تهدید کننده زندگی داشته باشند. شایع‌ترین علائم کم خونی عبارتند از:
- خستگی: احساس خستگی یا کمبود انرژی است که می‌تواند بر عملکرد فیزیکی و ذهنی شما تأثیر بگذارد. خستگی ناشی از کاهش اکسیژن رسانی به عضلات و مغز شما به دلیل سطوح پایین هموگلوبین است.
- ضعف: از دست دادن قدرت یا قدرت عضلانی می‌تواند بر توانایی شما در انجام فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد. همچنین ضعف ناشی از کاهش اکسیژن رسانی به عضلات به دلیل سطوح پایین هموگلوبین است.
- تنگی نفس: تنگی نفس احساس مشکل در تنفس یا عدم دریافت هوای کافی است. تنگی نفس به دلیل افزایش تقاضای اکسیژن توسط ریه‌ها و قلب به دلیل سطوح پایین هموگلوبین ایجاد میشود.
- رنگ پریدگی پوست: رنگ پریدگی پوست به از دست دادن رنگ یا درخشندگی در پوست شما به دلیل کاهش جریان خون یا سطوح پایین هموگلوبین است. پوست رنگ پریده ممکن است در نواحی با رنگدانه کمتر، مانند صورت، لب‌ها، لثه‌ها، ناخن‌ها یا کف دست‌ها بیشتر قابل توجه باشد.
- ضربان قلب نامنظم: ضربان قلب نامنظم تغییر در ریتم یا سرعت ضربان قلب به دلیل سیگنال‌های الکتریکی غیر طبیعی در قلب است. ضربان قلب نامنظم می‌تواند به دلیل افزایش بار کاری بر روی قلب به دلیل سطوح پایین هموگلوبین باشد.
- سرگیجه: سرگیجه احساس سبکی سر، غش یا بی ثباتی است که می‌تواند بر تعادل و هماهنگی شما تأثیر بگذارد. سرگیجه می‌تواند ناشی از کاهش اکسیژن رسانی به مغز به دلیل سطوح پایین هموگلوبین باشد.
- سردرد: سردرد می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند کم آبی بدن، استرس یا فشار سینوسی ایجاد شود. فشار سینوسی زمانی است که سینوس‌ها (حفره‌های پر از هوا در پشت بینی) به دلیل سطوح پایین هموگلوبین ملتهب و مسدود می‌شوند.
- سردی دست‌ها و پاها: سردی دست‌ها و پاها احساس سردی یا بی‌حسی در اندام‌ها به دلیل کاهش گردش خون یا سطوح پایین هموگلوبین است.
- درد قفسه سینه: درد قفسه سینه یک ناراحتی یا فشار در قفسه سینه است که می‌تواند به بازوها، گردن، فک یا پشت شما تابیده شود. درد قفسه سینه می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند بیماری قلبی، بیماری ریوی یا اضطراب باشد. درد قفسه سینه به دلیل کم خونی می‌تواند ناشی از کاهش اکسیژن رسانی به قلب به دلیل سطوح پایین هموگلوبین باشد.
روش های تشخیص کم خونی
اگر علائم کم خونی دارید یا مشکوک به کم خونی هستید، باید برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید. پزشک از شما در مورد سابقه پزشکی، شیوه زندگی و علائم سوال خواهد کرد.
آنها همچنین یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهند و برای تأیید اینکه آیا کم خونی دارید، از چه نوعی است و علتش چیست، آزمایش‌های خون را تجویز می‌کنند. برخی از آزمایشات خون رایج برای کم خونی عبارتند از:
1- شمارش کامل خون (CBC)
این آزمایش تعداد و اندازه گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید و پلاکت‌ها را اندازه گیری می‌کند. همچنین میزان هموگلوبین و هماتوکریت خون را نیز اندازه گیری می‌کند.
هماتوکریت درصدی از حجم خون است که توسط گلبولهای قرمز اشغال شده است. پایین بودن تعداد گلبولهای قرمز، سطح هموگلوبین یا هماتوکریت نشان دهنده کم خونی است.
2- اسمیر خون محیطی
این آزمایش شکل و ظاهر گلبولهای قرمز را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند. این می‌تواند ناهنجاری‌هایی را در ساختار یا عملکرد گلبولهای قرمز یا هموگلوبین نشان دهد که می‌تواند باعث کم خونی شود.
3- مطالعات آهن
این آزمایش‌ها میزان آهن موجود در خون و میزان استفاده بدن از آن را اندازه‌گیری می‌کنند. آنها شامل آهن سرم، فریتین سرم، ظرفیت اتصال به آهن کل (TIBC) و اشباع ترانسفرین هستند.
آهن سرم، مقدار آهن موجود در خون شماست. فریتین سرم، مقدار آهن ذخیره شده در بدن شماست. TIBC مقدار آهنی است که خون می‌تواند حمل کند. اشباع ترانسفرین درصدی از محل‌های اتصال آهن در ترانسفرین است که توسط آهن اشغال شده است.
ترانسفرین پروتئینی است که آهن را در خون شما حمل می‌کند. آهن سرم پایین، فریتین سرم یا اشباع ترانسفرین نشان دهنده کم خونی ناشی از فقر آهن است.
4- سطح ویتامین B12 و فولات
نوعی دیگر از آزمایشاتی که دکتر برای تشخیص کم خونی تجویز می‌کند. این آزمایشات میزان ویتامین B12 و فولات را در خون اندازه گیری می‌کند. ویتامین B12 و فولات برای تولید گلبولهای قرمز و هموگلوبین ضروری هستند. سطوح پایین ویتامین B12 یا فولات نشان دهنده کم خونی ناشی از کمبود ویتامین است.
5- بیوپسی مغز استخوان
این آزمایش شامل برداشتن نمونه کوچکی از مغز استخوان از استخوان لگن یا استخوان سینه با استفاده از سوزن و بررسی آن در زیر میکروسکوپ است.
مغز استخوان بافت نرم درون استخوان است که سلول‌های خونی را می‌سازد. بیوپسی مغز استخوان می‌تواند مشکلاتی را در تولید یا کیفیت گلبولهای قرمز خون که می‌تواند باعث کم خونی شود را نشان دهد.
درمان کم خونی چگونه است؟
درمان کم خونی به نوع، علت، شدت و مدت زمان بیماری بستگی دارد. اهداف اصلی درمان افزایش تعداد و کیفیت گلبولهای قرمز و هموگلوبین در خون و درمان علت زمینه‌ای کم خونی است.
بهتر است بدانید که این نوع درمان‌ها می‌توانند به شما در کنترل کم خونی و بهبود علائم و کیفیت زندگی کمک کنند. با این حال، ممکن است عوارض جانبی و خطراتی نیز داشته باشند که قبل از شروع آنها باید حتما با پزشک خود در میان بگذارید.
شما همچنین باید توصیه‌های پزشک خود را در مورد نحوه نظارت بر وضعیت خود و جلوگیری از عوارض دنبال کنید. برخی از روش‌های درمانی رایج برای درمان کم خونی عبارتند از:
- مکمل‌های آهن: قرص‌ها یا مایعاتی که حاوی آهن هستند و برای افزایش دریافت آهن و اصلاح کم‌خونی ناشی از فقر آهن از طریق دهان مصرف می‌شوند.
- مکمل‌های ویتامین: قرص‌ها یا شربت‌هایی که با داشتن ویتامین B12 یا فولات، برای افزایش مصرف ویتامین و اصلاح کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین مصرف می‌شوند.
- انتقال خون: روشی که شامل دریافت خون اهدایی از طریق ورید بازو، برای افزایش تعداد گلبولهای قرمز و سطح هموگلوبین است. اگر کم خونی شدید یا تهدید کننده زندگی به دلیل از دست دادن خون، نارسایی مغز استخوان یا همولیز دارید، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشید.
- اریتروپویتین (EPO): هورمونی است که تولید گلبولهای قرمز خون را در مغز استخوان تحریک می‌کند. این دارو به صورت تزریق زیر پوست یا داخل رگ برای درمان برخی از انواع کم خونی ناشی از بیماری کلیوی، درمان سرطان یا بیماری مزمن تجویز میشود.
- پیوند سلول‌های بنیادی: این روشی است که شامل جایگزینی مغز استخوان آسیب دیده با سلول‌های بنیادی سالم اهداکننده میشود. سلول‌های بنیادی، سلول‌های نابالغ هستند که می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های خونی تبدیل شوند. پیوند سلول‌های بنیادی می‌تواند برخی از انواع کم خونی ناشی از نارسایی مغز استخوان، اختلالات ژنتیکی یا درمان سرطان را درمان کند.
سخن آخر
کم خونی یک اختلال خونی شایع است که گلبولهای قرمز و سطح هموگلوبین را تحت تاثیر قرار می‌دهد. می‌تواند علائمی مانند خستگی، ضعف، تنگی نفس، رنگ پریدگی پوست، ضربان قلب نامنظم و غیره ایجاد کند. کم شدن خون بدن می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند کمبود آهن، کمبود ویتامین، نارسایی مغز استخوان یا همولیز ایجاد شود.
